Thực quyền cho Hội đồng nhân dân

 Những ngày này, HĐND nhiều tỉnh đang tiến hành kỳ họp giữa năm với một nội dung quan yếu là lấy phiếu tín nhiệm các chức danh do HĐND bầu hoặc ưng chuẩn. Nhiều tỉnh cũng đã hoàn tất nội dung công việc này như Kon Tum, Quảng Ngãi, Quảng Nam, Hà Nội; một số tỉnh khác như Đồng Tháp, Vĩnh Long, Điện Biên… cũng sẽ thực hành việc lấy tín nhiệm trong mai đây. Chủ trương lấy phiếu tín nhiệm tại HĐND cũng là một cách tốt để cơ quan dân cử ở địa phương có thêm điều kiện dự vào các công việc của địa phương mình. Chủ trương lấy phiếu tín nhiệm ở HĐND cũng là một cách để các ĐB thực thi quyền giám sát đối với lãnh đạo các địa phương. 

Từ câu chuyện lấy phiếu tín nhiệm ở HĐND giờ người ta chừng như cũng bàn nhiều thêm về vai trò, sự thật quyền của HĐND nhất là trong bối cảnh chúng ta đang sửa đổi Hiến pháp 1992. Khi đề cập đến vị trí, vai trò của HĐND nhiều người đều tán thành cho rằng: HĐND là "đại diện cho ý chí, ước vọng và quyền làm chủ của quần chúng. #, do quần chúng. # địa phương bầu ra, chịu bổn phận trước quần chúng. # địa phương và cơ quan quốc gia cấp trên”.- Điều này đã và vẫn sẽ tiếp được khẳng định trong dự thảo Hiến pháp 1992 (sửa đổi). Vấn đề chỉ là từ nhận thức tới các quy định và sự thật thi chừng như vẫn còn một khoảng cách khá xa, nếu không nói là chưa diễn tả được đúng tầm mức hoạt động của HĐND với nhân cách là một cơ quan quyền lực quốc gia ở địa phương. Nhắc lại điều này và nhắc lại tầm quan yếu của HĐND cũng là bởi, tại 10 thành phố trên cả nước đã đi hết chặng đường 5 năm thử nghiệm không tổ chức HĐND quận, huyện, phường theo quyết nghị 26 của Quốc hội và quyết nghị 724 của UB TVQH khóa XII. 5 năm nhưng chúng ta chưa tổng kết việc thử nghiệm. Điều này, nói như ĐBQH Huỳnh Nghĩa (Đà Nẵng) thì nó chứng tỏ tính phức tạp, mẫn cảm của đề án thử nghiệm. Phức tạp ở chỗ "chưa có điểm dừng, quần chúng. # các nơi làm thử nghiệm mất đi chỗ dựa tin cậy.” thực tại quyết nghị TƯ 5 khóa X đã chỉ rõ: Khi thực hành không tổ chức HĐND quận, huyện, phường cần tăng cường HĐND các cấp tỉnh, thành thị về số lượng, chất lượng đại biểu, về cơ sở và các điều kiện làm việc. Ấy vậy nhưng, quyết nghị này với nhiều nơi xem ra chỉ nằm trên giấy "khi không được khai triển thực hành một cách nghiêm trang làm cho các thành phố làm thử nghiệm đã khó khăn lại càng khó khăn thêm”- cũng vẫn ông Huỳnh Nghĩa nêu quan điểm. Nói như thế có nghĩa sự thật quyền ở một số địa phương thử nghiệm bỏ HĐND ba cấp có vẻ như cũng chỉ là chuyện nói chơi, nói cho vui. Vì đã mất đi cơ quan giám sát quyền lực ở địa phương mà nay cấp liền kề lại không được tăng cường thì có khác nà một sự vô hiệu khả năng giám sát, khả năng thực thi công vụ của cơ quan quyền lực quốc gia ở địa phương!? Thậm chí, có nơi không tổ chức HĐND huyện chức năng giám sát của các cơ quan, tổ chức chính trị - tầng lớp ở địa phương đối với UBND huyện cũng chưa có gì mới… kết quả là chưa thể giám sát tốt chính quyền cùng cấp. Nói tới chuyện giám sát cũng chính là đề cập tới "cây gậy quyền lực” của HĐND và đây cũng có thể coi là chức năng, nhiệm vụ quan yếu nhất của cơ quan quyền lực quốc gia ở địa phương. Nhìn rộng ra, giám sát không phải chỉ là sự diễn tả quyền lực; mà phê duyệt HĐND, ĐB HĐND sẽ gần dân, sát dân, hiểu dân hơn- nhiều người phân tách. Đã hiểu dân, đã biết rõ quyền năng của mình thì HĐND ắt sẽ có những đề nghị sát thực để các cơ quan quốc gia địa phương phải nghiêm trang coi xét lại một số vấn đề, một số chính sách đã được ban hành mà có dấu hiệu vi bất hợp pháp luật; giúp (hay đề nghị) chính quyền địa phương cùng cấp sửa sai kịp thời, góp phần đem lại lòng tin của quần chúng. # vào chính quyền, vào công lý và chế độ. Nhìn ở góc cạnh hăng hái, hoạt động giám sát của HĐND đã khắc phục được những lỗi, khuyết thiếu trong chỉ đạo điều hành, giải quyết công việc của cơ quan chính quyền, qua đó đã góp phần làm cho chính quyền mạnh lên, đem lại lòng tin của quần chúng. # đối với chính quyền. Đây chính là sự phát huy thực quyền của HĐND trong mối quan hệ giữa các cơ quan quốc gia nằm trong chế định chính quyền địa phương. Nhưng cũng vẫn là chuyện thực quyền phê duyệt giám sát, chẳng thể không nhắc đến một thực tại đáng buồn là chức năng giám sát của HĐND các cấp nhiều lúc chỉ mang thuộc tính hình thức; thậm chí nhiều nơi, HĐND không thể giám sát nổi UBND cùng cấp. Trong khi góp ý vào Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 chương về chế định chính quyền địa phương, Trưởng Ban pháp chế HĐND tỉnh Kiên Giang Nguyễn Văn Mau cũng đã cương trực cầu mong đánh giá về hiệu quả hoạt động của HĐND các cấp và đã chỉ ra, HĐND nhiều cấp, nhiều nơi hoạt động không tránh khỏi hình thức. Giải mã sự hình thức ấy ngoài công tác cán bộ, người ta còn nói nhiều đến điều kiện hoạt động và cơ sở pháp lý chưa đảm bảo. chả hạn, HĐND mỗi năm tổ chức 2 kỳ họp thường kỳ và một số kỳ họp chuyên đề, thất thường (nếu có), thời kì mỗi kỳ họp ở cấp tỉnh thường chỉ trong khoảng 3-4 ngày, cấp huyện 1-2 ngày, cấp xã 1 ngày. nghĩa là điều kiện hoạt động đã diễn tả rõ sự cầm chừng trong quyền lực của HĐND ở một số địa phương. Cũng còn một nguyên do khác, không thiếu, không yếu về năng lực nhưng, ở nhiều nơi, nhiều cấp cách cơ cấu đại biểu thậm chí là trực HĐND vô hình trung đã làm suy yếu đi sức mạnh của cơ quan dân cử địa phương. thực tại là trực HĐND ở nhiều nơi không đủ mạnh, không tương hợp với chức năng và vị trí một cơ quan trực của cơ quan quyền lực địa phương. Mà, đã không có thực quyền hay không có đủ quyền thì cố nhiên trực HĐND sẽ có tâm lý trực là ngại cụng. Ngại có thể do bị buộc ràng về mặt nào đó với cấp ủy, chính quyền địa phương cùng cấp và có thể là cấp cao hơn. Đã ngại thì kiên cố sẽ khó dám diễn tả ý kiến của mình trước cái đúng, cái sai; nên chi mới dễ nảy hiện tượng "dĩ hòa vi quý”. Cơ quan giám sát và trực cơ quan giám sát của dân ở địa phương mà không dám đứng về phía quần chúng. #, không dám bênh vực, bảo vệ quyền, ích lợi hợp pháp của quần chúng. # thì cũng có nghĩa đã tự tước đi cái thực quyền của mình! Làm thế nào để có thực quyền, trằn trọc ấy đã được nhiều chuyên gia nêu lên khi coi xét thực trạng hoạt động của HĐND ở nhiều địa phương. Vấn đề là chúng ta cần nghiêm trang củng cố địa vị pháp lý của HĐND bằng cách xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực nhằm bảo đảm cho HĐND các cấp hoạt động có hiệu quả, bản tính, thực quyền và phải diễn tả được vai trò cơ quan quyền lực quốc gia ở địa phương. Củng cố ấy cần phải đồng bộ từ khâu tổ chức, tuyển lựa trực HĐND đến cả điều kiện và cơ chế hoạt động. Hoàng Mai